کوه دماوند، دیو سپید پای دربندی که برای ما ایرانیان سمبل استواری و مقاومت است در بخش شمالی ایران با 5671 متر ارتفاع غرور و صلابت خود را به رخ همگان می‌کشد. 13 تیر، روز ملی دماوند و جشن تیرگان روزی است که در آن شجاعت آرش و غرور دماوند یادآوری می‌شود. جشن تیرگان روزی است که بنابر روایات آرش کمان‌گیر به بالای کوه دماوند رفته و تیر معروف خود را برای تعیین مرز ایران و توران پرتاب کرده است. به بهانه 13 تیر، روز ملی دماوند پاشنه‌هایمان را وَرکشیدیم و راهی این گنبد گیتی، دماوند همیشه سرافراز شدیم، تا مرور کنیم ویژگی‌ها و زیبایی‌هایش را.

• کوه دماوند، بلندترین کوه ایران و خاورمیانه است.
• این کوه بلندترین کوه آتش‌فشانی آسیا نیز محسوب می‌شود.
• آتش‌فشان دماوند مهم‌ترین پدیده ژئوتوریسم (زمین گردشگری) ایران است که در سال ۱۳۸۷ به عنوان نخستین اثر طبیعی ایران در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.
• دشت شقایق‌ها که در فاصله ۲۰۰۰ تا ۳۵۰۰ متری دامنه کوه قرار دارد؛ در فصل بهار بسیار دیدنی است.
• دماوند را مظهر شکوه و عظمت می‌دانند.
• کوه دماوند در اساطیر ایران جایگاه ویژه‌ای دارد و در ادبیات و فرهنگ کشور ما مظهر پایداری بوده که همین ویژگی موجب شده تا در هنر و ادبیات فارسی در ستایش زیبایی و صلابت آن آثار بسیاری خلق شود.

دماوند در جنوب دریای خزر، در 69 کیلومتری شمال‌شرقی تهران و 26 کیلومتری شمال‌غربی شهر دماوند قرار دارد، کوه دماوند آتش‌فشانی نیمه‌فعال است که وجود چندین چشمه گوگردی و چشمه‌های آبگرم دلیلی بر این ادعاست. فعالیت‌های آتش‌فشانی این کوه از هزاران سال پیش بوده که همین فعالیت‌ها منجر به شکل‌گیری آن شده است. روی دهانه این آتش‌فشان که حدود 400 متر قطر دارد را دریاچه‌ای یخ‌زده پوشانده و در پهلوهای شمالی و جنوبی آن نشانه‌هایی از دهانه‌های قدیمی و کاسه‌های آتش‌فشانی به چشم‌ می‌خورد.

در ارتفاعات دماوند، دمای هوا در تابستان به یک تا ۲ درجه زیر صفر و در زمستان به ۶۰ درجه زیر صفر می‌رسد. برای فتح این قله ۴ مسیر مختلف وجود دراد که در هر مسیر برای کوه‌نوردان جان‌پناه قرار دارد. توصیه می‌کنیم که برای صعود به این قله حتما با گروه‌های باتجربه و حرفه‌ای عازم شوید. معمولا کوه‌نوردان برای صعود، از جبهه جنوبی که ابتدای مسیرش جنوب‌شرقی کوه است استفاده می‌کنند.  

ثبت ملی: دماوند در تیرماه سال ۱۳۸۷ در لیست آثار ملی ایران قرار گرفت و از آن زمان به بعد ۱۳ تیر را روز ملی دماوند نامیدند.

کوهستان: قله دماوند در مرکز رشته کوه البرز و در ناحیه موسوم به البرز مرکزی قرار دارد.

ارتفاع دماوند: کوه دماوند را از نظر ارتفاع نسبی در جایگاه دوازدهم بلندترین قله‌های دنیا قرار داده‌اند. پایگاه ملی داده‌های علوم زمین ایران و وبگاه رصدخانه زمین ناسا، ارتفاع ۵۶۷۰ متر و ۵۶۷۱ متر را نیز برای قله دماوند اعلام کرده‌اند.

آب‌وهوای دماوند: فشار هوا در قله دماوند نصف فشار هوا در سطح دریا است. کمینه دمای هوا در ارتفاعات دماوند در تابستان تا 2 درجه زیر صفر و در زمستان  تا ۶۰ درجه زیرصفر می‌رسد؛ میانگین بارندگی در ارتفاعات دماوند نیز تا ۱۴۰۰ میلی‌متر در سال است که این بارش‌ها اغلب به‌صورت برف پدید می‌آید.

یخچال‌ها: یخچال سیوله، یخچال دوبی سل در جبهه شمالی، یخچال دره یخار در شمال‌شرقی، یخچال خورتاب سر، یخچال شمال‌غربی و یخچال غربی از یخچال‌های طبیعی معروف کوه دماوند محسوب می‌شوند.

سن دماوند: 

• دماوند قدیمی: 1800 تا 800 هزار سال (پلور، ساردوبیچ)
• دماوند جوان: 600 تا 150 هزار سال (ایگنیمبریت‌های اسک)، 60 تا 25 هزار سال (مسیر پلور به رینه)، 7 هزار سال (دامنه غربی)

• پوشش گیاهی و جانوری: این منطقه دارای پوشش گیاهی غنی است؛ بسیاری از گیاهان دارویی‌ که در کتاب‌های معتبر گیاه‌شناسی از آن‌ها یاد شده در این منطقه یافت می‌شوند. در ارتفاعات مختلف کوه دماوند، گیاهان فراوان و گوناگونی می‌روید که برخی از آن‌ها فقط در یک ارتفاع خاصی دیده می‌شوند.

  جانوران منطقه: این منطقه به‌دلیل موقعیت ویژه‌اش که از شمال به جنگل و از جنوب به کوه‌های هم‌مرز کویر مشرف است، میزبان انواع مختلفی از جانوران مثل روباه، شغال، سگ، گرگ، خرس (درغرب و شمال)،کل، میش، آهو، گراز و خرگوش است. از پرندگان شکارچی این ناحیه می‌توان به عقاب طلایی، جغد، تیهو، کبک، سینه سیاه، طوطی و دارکوب اشاره کرد. تقریبا پنج نوع مار، انواع عقرب، بزمجه، انواع خانواده موش‌ها و گورکن نیز در این منطقه دیده می‌شوند. 

  رودخانه‌های پیرامون: در قسمت شمال کوه دماوند رودخانه تینه، در سمت جنوب و شرق رودخانه هراز و در سمت غرب نیز رودخانه لار قرار دارد. رودخانه لار و دیوآسیاب در غرب این کوه و رود پنج او (پنج آب) نیز در شرق آن جاری است.

  آتشفشان: دماوند یک کوه آتشفشانی مطبّق (چیزی که دارای چندین طبقه، لایه یا چینه باشد) و نیمه فعال است که عمدتا در دوران چهارم زمین‌شناسی موسوم به دوران هولوسین تشکیل شده و اولین فوران آن حدود ۱٫۷۸ میلیون سال قبل رخ داده‌ است. 

  آبشار: در جبهه جنوبی کوه دماوند آبشاری یخ‌زده به بلندای ۷ متر و قطر ۳ متر وجود دارد که در جهان منحصربه‌فرد است. یخ این آبشار هرگز ذوب نمی‌شود. در فصل تابستان آب اندکی از این آبشار جاری می‌شود که بعدازظهر با کاهش دوباره دما این آب یخ می‌بندد. گودال بالای آبشار هم در تمام طول سال پوشیده از برف است. آبشار یخی کوه دماوند با قرار داشتن در ارتفاع ۵۱۰۰ متری، از نظر ارتفاع از سطح دریا مرتفع‌ترین آبشار در خاورمیانه به شمار می‌رود.

  تیرگان جشنی باستانی است که بنابر باورها دو دلیل برای برگزاری آن وجود دارد. دلیل اول این است که هر سال برای گرامیداشت «تیشتر» فرشته باران‌آور که در نبرد با خشکسالی پیروز شده بود این جشن را برپا می‌کردند، به همین دلیل در گذشته این جشن با مراسمی مانند آب‌پاشی، فال کوزه و پختن شیرینی همراه بوده است. روایت دوم به تعیین مرز ایران و توران باز می‌گردد که در این روز آرش کمان‌گیر به بالای کوه دماوند رفته و تیری پرتاب کرده است؛ تیر با گذر از کوه و دشت‌ها، در کنار رودخانه جیحون بر تنه درخت گردویی نشسته و از آن پس آنجا را مرز ایران و توران تعیین کرده‌اند.

   

  جشن تیرگان در تاریخ‌های مختلفی در ایران برگزار می‌شود. بر اساس تقویم یکپارچه دین‌های ایران تاریخ برگزاری جشن تیرگان دهم تیر ماه است. «انجمن کوهنوردان ایران» و «انجمن دوستداران دماوند کوه» این جشن مهم را در روز سیزدهم تیر ماه در شهر رینه، در نزدیک‌ترین نقطه به قله دماوند با نام «جشن تیرگان» و «روز ملی دماوند» برگزار می‌کنند.

  در شهر فراهان مردم روز اول تابستان را در ستایش گندم و به عنوان جشنی برای برداشت گندم برگزار می‌کنند. در اردهال، تیرگان را در سیزدهم مهرماه جشن می‌گیرند. در مازندران تیرگان به «تیرماه سیزده شو» معروف است و در شب سیزدهم آبان جشن گرفته می‌شود. اهالی مهدی‌شهرِ سنگسر، این جشن را با نام «تیر مو ای سیزده» در روز بیست‌ودوم آبان برگزار می‌کنند. ارمنی‌های ساکن اصفهان  تیرگان را در روز سیزدهم ژانویه جشن می‌گیرند.