روز چپ دست, روز ۱۳ اوت برابر با ۲۲ مرداد به نام روز جهانی چپ‌دست‌ها (به انگلیسی: International Lefthanders Day) نامگذاری شده‌است. نام این روز در سال ۱۹۷۶ برابر با ۱۳۵۵ خورشیدی پیشنهاد شد و به تصویب رسید. چپ‌دستی به معنای گرایش طبیعی افراد در به‌کارگیری از دست چپ برای انجام کارهای گوناگون و به‌ویژه نوشتن است. پژوهشگران دانشگاه آکسفورد به تازگی ژنی را کشف کرده اند که گمان می‌رود فاکتور بروز چپ‌دستی است.

راست‌دستی و چپ‌دستی به معنای تمایل طبیعی افراد در بهره‌گیری بیشتر از دست راست یا دست چپ برای انجام کارهای گوناگون و بویژه نوشتن است. بیشتر انسان‌ها راست‌دست هستند و برای انجام کارهای روزانه، بیشتر از دست راست خود استفاده می‌کنند. در مقابل، درصد کمتری از انسان‌ها چپ‌دست هستند. یکسان‌دستان گروه خیلی کوچکی از انسان‌ها هستند که توانایی استفاده از دست چپ و راست را به‌طور یکسان دارند. بر پایه پژوهش‌های گوناگون بین ۷۰ تا ۹۰ درصد جمعیت جوامع گوناگون را راست‌دست هستند. بقیهٔ این افراد عمدتاً چپ‌دست هستند. درصد بسیار کمی نیز توانایی استفاده از دو دست را دارند که یکسان‌دست نامیده می‌شوند.

علل چپ دستی و راست دستی

هنوز دلیل قطعی تعیین دست مشخص نیست. گمان می‌رود که چپ‌دست بودن، ۲۵ درصد به ژنتیک و ۷۵ درصد به محیط مرتبط باشد. معمولاً نوزادان توانایی استفاده از هر دو دست را دارند و پس از چند ماه چپ‌دست یا راست‌دست می‌شوند. نظریه‌های مختلف، وراثت، یادگیری و فعالیت‌های مغزی در دوران جنینی و رشد را عامل تعیین چپ‌دستی یا راست‌دستی می‌دانند.

یافته‌های پژوهشگران دانشگاه ام.آی.تی. (مؤسسه فناوری ماساچوست) آمریکا نشان می‌دهد که در رحم مادر، مغز کودکان چپ‌دست آزادانه‌تر از مغز کودکان راست‌دست رشد می‌کند.

پژوهشگران دانشگاه آکسفورد، ژنی را کشف کردند که گمان می‌رود عامل بروز چپ‌دستی باشد. در افراد دارای این ژن، دو نیمکره چپ و راست مغز هماهنگی بهتری با هم دارند. افراد چپ‌دست احتمالا مهارت‌های زبانی بهتری دارند. همچنین خطر ابتلا به اسکیزوفرنی در افراد چپ‌دست، کمی بیشتر و به بیماری پارکینسون اندکی کمتر است.

دنیای چپ دست ها

هنگامی که برای نخستین بار خودنویس و یا خودکار را در دست گرفتیم و شروع به خط خطی کردن کردیم، مشخص شد که چپ دست یا راست دست هستیم اما چه عواملی سبب می شود تا یک دست ما برتر شود؟ از دیدگاه تکاملی، مهارت و برتری یک دست منطقی به نظر می‌رسد. همه ما می‌دانیم که چپ‌دستی یا راست‌دستی یک منشأ ژنتیکی دارد  اما با این حال ژنتیک شناسان هنوز نمی‌دانند که کدام قسمت‌های دی ان ای(DNA) در این موضوع دخیل هستند و گمان دارند که شاید ۴۰ ژن در تعیین دست برتر نقش داشته باشند. پاسخ اینکه چه چیزی عامل چپ یا راست‌ دستی است و چرا چپ‌دست‌ ها در اقلیت هستند همان واژه نمی‌دانیم است که هنوز برای خود پاسخی پیدا نکرده است.

در گذشته های دور هر رفتاری و کنش انسانی را که در چارچوب رفتار عموم مردم نبود ویژگی برآمده از نیروهای مرگزای هستی می شمردند که می توانست نظم جامعه را به خطر بیاندازد. در این میان سرنوشت کودکان از همه غمناک تر بود و کودکانی که در رفتار خود کُنشی متفاوت مانند چپ دستی داشتند سخت ترین کیفرها برای آنها در نظر گرفته می شد تا این سِرشت اهریمنی از وجودشان پاک شود. از همین رو چپ دستی کودکان به هر ترتیبی که بود باید به راست دستی تبدیل و گاهی نیز چپ دستی کودکان به شیوه‌های گوناگون انکار می‌شد.

پژوهشگران بسیاری در این حوزه تحقیقات زیادی انجام داده اند تا ۱۸۶۰ میلادی یافتند که جامعه انسانی تنها ۲ درصد چپ دست دارد اما به مرور با رسیدن به ۲۰۰۰ میلادی نرخ چپ دست ها نیز بالاتر رفت، به گونه ای که اکنون نرخ میانگین این افراد در جهان به ۱۲ درصد رسیده است. برپایه آمارها مشاهده می شود که در کشورهایی مانند هلند و آمریکا نرخ چپ دستان بیش از ۱۳ در صد و در کشورهایی مانند چین، ژاپن و کره زیر پنج درصد است. برپایه آمارها چپ دستی میان پسران بیشتر از دختران است، یعنی از هر ۹ کودک پنج پسر و چهار دختر چپ دست خواهند شد که البته باید به این پدیده از منظر ژنتیکی نگریست. به رسمیت شناختن چپ دست ها سبب شده تا نرخ چپ دست‌ ها به مرور در هر دهه بیشتر شود.

مناقشه بر سر تاثیرات مغز بر چپ دستی

بیشتر وسایل و ماشین ابزارهایی که در زندگی روزانه مورد استفاده قرار می گیرند طوری ساخته شده اند که حرکات افراد راست دست را ساده می کنند اما آیا چپ ‌دست بودن به غیر از مشکلات آزاردهنده استفاده از ابزارهای راست دستان، تاثیرات دیگری در زندگی افراد دارد؟ تاثیرات چپ‌ دست بودن روی مغز مدت‌هاست که محل مناقشه است، پژوهشگران معتقدند که سمت راست مغز دست چپ را کنترل می کند و برعکس، بنابراین چپ دست بودن می تواند در چگونگی چیدمان مغز تأثیر غیرمستقیم داشته باشد.

در همین زمینه کریس مک‌مانوس روانشناس می گوید:

چپ‌ دست‌ ها در نحوه ساماندهی مغزشان بسیار متغیرتر هستند. من شخصا تصور می‌کنم، چپ‌دست‌ ها هم با استعدادتر هستند و هم دچار نقص‌هایی هستند. اگر فردی چپ‌ دست باشد، شاید مغزش به شکل عجیبی ساماندهی شود و ناگهان مهارت‌ هایی را به دست بیاورد که دیگران ندارند اما این یافته ای نبود که مورد قبول همگان باشد، چنانچه دِرتی بیشاپ روانشناس دیگری می گوید که من خودم چپ‌ دست هستم و همیشه فکر می‌کردم که چرا با دیگران فرق دارم. او اعتقاد دارد که بیشتر توانایی‌ ها یا ناتوانی‌ هایی که به چپ‌ دست‌ها نسبت داده می‌شوند، نتیجه چیزی به نام تعصب گزینشی در نوشتن گزارش است.

در این میان از طرفی ادعاهای مختلفی نیز مبنی بر ناتوانی هایی مثل روانپریشی و اوتیسم را به چپ دستان نسبت داده اند و از طرف دیگر اظهارات مثبتی هم مانند اینکه معماران و موسیقی دانان چپ دست هستند، نیز وجود دارد. بیشاپ در این باره توضیح می‌دهد که این چپ‌ دستی نیست که مشکلاتی را ایجاد می‌کند، بلکه ممکن است نشانه یک مشکل دیگر باشد اما در اکثر افراد هیچ مشکلی در رشد ذهنی و شناختی ایجاد نمی‌کند. این ماجرا و اظهارات به این جا ختم نشد و اختلاف نظرها همچنان ادامه دارد و هنوز راه طولانی برای دانستن اینکه مغز یک فرد چپ دست چگونه عمل می کند، باقی مانده است.

چپ دستی و نوع نگاه جامعه

چپ دستی و مسایل مربوط به آن موضوعی است که ذهن بسیاری از خانواده ها و مربیان را به خود مشغول داشته و به صورت مسأله روز درآورده و کنجکاوری افراد را در این زمینه بر می انگیزد. خانواده ها و مربیان تربیتی باید بدانند که برای رشد صحیح کودک،  رفتارهای متناسبی از خود نشان دهند. کودکان از همان سال های نخستین زندگی به طور بارزی یک نیمه از بدن را بر نیمه دیگر آشکار می سازند، ‌اینان افرادی هستند که از آغاز می توانند در گروه چپ دستان یا راست دستان قرار بگیرند. گاهی نیز دیده می شود که کودکان سال های متمادی در انتخاب میان دست راست و دست چپ مردد باقی می مانند اما رفته رفته این تردید از میان می رود و بیشتر به علت تأثیر عوامل آموزشی و گاه به خاطر وضع ارثی، تحول به سوی راست دستی انجام می گیرد. بنابراین باید پذیرفت که راست دستی یا چپ دستی از آغاز تولد و یکبار برای همیشه حاصل نمی شود بلکه به آرامی به وجود می آید. سال ها می پنداشتند که افراد چپ دست ساختمان مغزشان به طور کامل عکس ساختمان مغزی راست دستان است اما تحقیقات و مطالعات اخیر در زمینه اعصاب و مغز، این نکته را می رساند که در واقع ساختمان مغزی فرد چپ دست به طوری است که آنها باید از فعالیت هر ۲ نیمکره مغزی استفاده کنند. در همین زمینه عصب شناسان زیادی نیز جنبه های مختلف رفتار یک فرد را از همان دوران جنینی مورد بررسی قرار دادند تا بدانند جنین درون شکم مادرش تصمیم می گیرد که چپ دست یا راست باشد.

پیتر هپر پزشک استرالیایی پژوهش های بسیاری را درباره حرکت جنین ها انجام داد و دریافت که از هر ۱۰ جنین ۹ تای آنها ترجیح می دهند انگشت شصت دست راست خود را بمکند. سال ها بعد نیز پیتر به دنبال آن کودکان رفت تا ببیند که مشاهداتش بر روی آن کودکان به کجا رسیده است و مشاهده کرد که آن کودکانی که انگشت شصت دست راست‌ شان را می‌مکیدند، راست‌ دست شدند و بالعکس.  

در همین ارتباط علی اصغر فیاض نویسنده کتاب چپ دستی کودکان موهب آسمانی، چپ دستی را یک نعمت بزرگ می داند و می گوید: چپ دست بودن موهبتی است که از دیدگاه پزشکی و علوم اعصاب شناختی مزایای متعددی برای فرد به همراه دارد، گرچه نظریه های علمی مشکلاتی را نیز برای چپ دست ها متصور هستند.

او در این کتاب کوشیده تا آموزش‌ های لازم را به پدرها و مادرها برای نحوه برخورد صحیح با فرزندان چپدستشان و آموزش‌ هایی را که باید از سوی آنان صورت بگیرد، بدهد. فیاض می گوید: اگر چپ‌ دست هستید، ویژگی‌های شخصیتی شما انعطاف‌ پذیری و عدم وابستگی است.  خصوصیات رفتاری افراد چپ‌ دست اغلب اوقات با مطالب نادرستی در مورد اینگونه افراد همراه بوده است. برای مثال زمانی اعتقاد بر این بود که چپ‌ دست‌ ها مستعد بیماری‌هایی چون گفتارپریشی فکری، اسکیزوفرنی و لکنت زبان هستند.  قسمتی در مغز به نام جسم سفید وجود دارد که دو نیمکره مغز را به یکدیگر متصل می کند. تحقیقات از دوره جنینی نشان می دهد که این منطقه در افراد چپ دست بسیار وسیع تر از راست دست هاست. یعنی دو نیمکره مغز آنها اطلاعات بیشتری نسبت به راست دست ها رد و بدل می کنند.

او در این کتاب کوشیده است تا با سرفصل هایی همچون چرا بعضی مردم چپ دست‌ اند، چپ دستی و توارث، چپ دستی و رشد کودک، جنبه‌ های جسمانی ابر دستی، چپ دستی و زبان گرفتگی، عصای روح: روان‌شناسی کودک چپ دست، سنجش ابردستی، آینه‌ وار نویسی و مشکل‌ های نوشتن برای چپ دست‌ ها برخی از مشکلات و راه های چگونگی رفتار با این قشر از جامعه را عنوان و بررسی کند.

همچنین ملیسا راث زیست شناس در کتاب خود با عنوان چپ دست‌ ها چگونه در دنیای راست دست‌ ها زنده می‌مانند، اشاره می‌کند که چپ دست های فارغ‌التحصیل دانشگاه‌ ها ۰.۲۶ درصد ثروتمندتر از راست‌ دست‌ های همان دانشگاه هستند. البته ناگفته نماند که به دلیل جامعه‌ آماری آمریکایی این تحقیق در کشورهای دیگر به طور الزامی چنین نتیجه‌ای در بر ندارد.

گذشت زمان و صفحات تاریخ نشان داده که چپ دست‌ها یی همانند لئوناردو داوینچی، ناپلئون، گاندی، باراک اوباما، انیشتین، چارلی چاپلین، ارسطو، افلاطون، بتهون، فریدریش نیچه، ماری کوری، پیکاسو، ویلیام شکسپیر و هزاران تن دیگر از افراد مشهور در جهان وجود دارند که توانسته اند با وجود چپ دستی به مشاهیر نامدار جهان تبدیل شوند. در بعضی ورزش های قهرمانی مانند تنیس که مک انرو را در آن به عنوان اعجوبه این بازی می شناسند و ورزش پینگ پونگ، فرد چپ دست به خاطر بازی خوبی که با چپ انجام می دهد طرف مقابل را که آمادگی مواجهه با این نوع حمله ها را در بازی نیافته است، به آسانی شکست می دهد.

کورن استنلی روانشناس کلمبیایی در مقاله‌ ای تحت عنوان سندرم چپ دستی، ‌ اشاره می کند که ترکیب چپ دستان و راست دستان از لحاظ تعداد در ۳۰ هزار سال اخیر تغییر جدی نداشته است. در همین زمینه ریک اسمیت نیز در کتاب معمای چپ دست‌ ها توضیح می‌دهد که ورزشکاران چه راست دست و چه چپ دست معمولا در مقابل حریف راست دست تعلیم می‌بینند و زمانی که با یک حریف چپ دست روبه‌ رو می‌شوند، چپ دست‌ ها به‌ راحتی می‌توانند خود را تطبیق دهند اما راست دست‌ ها ضعف دارند. آنها مجبور به شرکت در یک نبرد نامتقارنند که آمادگی بسیار کمی برای آن دارند.

مستقل از تمام مجادله‌ های علمی، مذهبی و تاریخی بر سر چپ دستی و راست دستی، یک واقعیت انکارناپذیر وجود دارد و آن این است که دنیا تنها برای راست دستان ساخته شده است. در این نوشتار اشاره شد که میان پنج تا ۱۲ درصد افراد چپ دست هستند که دو سوم این افراد برای یادگیری دچار مشکل می شوند که این مسأله اهمیت بسیاری دارد. به ‌این‌ ترتیب همه ساله به طراحان مختلف یادآوری می‌شود که در این دنیا به جز راست‌ دست‌ها، افراد دیگری هم زندگی می‌کنند که باید از دست چپ استفاده کنند.

از میان رئیس‌جمهورهای ایالات متحده آمریکا، از میان هشت رئیس‌جمهور این کشور از جرالد فورد در ۱۹۷۴ تا کنون پنج تای آن‌ها چپ‌دست هستند و باراک اوباما پنجمین رئیس‌جمهور چپ‌دست این کشور است. از میان پنج رئیس‌جمهور آخر ایالات متحده، جرج بوش پسر و دونالد ترامپ چپ‌دست نیست.

• باراک اوباما، رئیس‌جمهور گذشته ایالات متحده آمریکا
• بیل کلینتون، چهل و دومین رئیس‌جمهور ایالات متحده آمریکا
• جرج بوش پدر، چهل و یکمین رئیس‌جمهور آمریکا
• ریگان، چهلمین رئیس‌جمهور آمریکا
• جرالد فورد، سی و هشتمین رئیس‌جمهور آمریکا

تعدادی از ایرانیان مشهور چپ دست:

• محسن تنابنده، هنرپیشه، کارگردان و نویسنده ایرانی
• لاله اسکندری، هنرپیشه زن ایرانی
• مهران غفوریان، هنرپیشه و کمدین ایرانی
• فائقه آتشین معروف به گوگوش خواننده و هنرپیشه پرآوازه ایرانی
• فرهاد قائمی، والیبالیست ایرانی و عضو تیم ملی والیبال مردان ایران
• رضا پهلوی، بنیان‌گذار پهلوی
• نوشاد عالمیان، بازیکن تنیس روی میز ایرانی

نشریهٔ فایننشیال تایمز گزارشی داده که تعداد مدیران چپ‌دست در شرکت‌های فناوری اطلاعات تقریباً دوبرابر شرکت‌های غیر فناوری اطلاعات یا سنتی است.

لیستی از معروفترین افراد چپ دست جهان :

• افلاطون
• ارسطو
• چارلی چاپلین
• آیزاک نیوتن
• لودویگ فان بتهوون
• یوهان سباستیان باخ
• لئوناردو داوینچی
• میکل‌آنژ
• پابلو پیکاسو
• ویلیام شکسپیر
• فریدریش نیچه
• بیل گیتس
• جرج مایکل
• مهاتما گاندی
• امینم
• فیفتی سنت
• آمیتاب باچان
• تام کروز
• رابرت دنیرو
• نیکول کیدمن
• تیم آلن
• سارا جسیکا پارکر
• آنتونی پرکینز
• سیلوستر استالونه
• آنجلینا جولی
• لیدی گاگا
• جیمی هندریکس
• گونتر گراس
• ماری کوری
• ژولیوس سزار
• نایل هوران
• جاستین بیبر
• کانر مک‌گرگور
• کیانو ریوز
• تیلور هیل
• آنا کندریک و رافائل نادال