شب قلم ایران, با حضور اساتید و فرهنگیان قلم دوست و دست به قلم در تالار خانه اندیشمندان علوم انسانی - گرامی داشت روز جهانی خودنویس - به منظور پاسداشت مقام قلم و نویسندگی مجله بخارا سلسله شب‌هایی را در موارد فرهنگی و ادبی مرتبط با قلم برگزار می‌نماید.
«شب قلم» در ساعت پنج بعداز‌ظهر شنبه هجدهم آبان ۱۳۹۸ در تالار فردوسی خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار گردید.
همچنین استادان: دکتر ژاله آموزگار، دکتر مهدخت معین، سید عبدااله انور، منوچهر انور، دکتر ناصرتکمیل همایون، هارون یشایایی، دکتر فربد فدایی، دکتر سیمون ایوازیان، علی رضاقلی، احمد محیط طباطبایی، محمود آموزگار و علی دهباشی درباره عادات نوشتن سخن خواهند گفت.

خانه اندیشمندان علوم انسانی – خیابان نجات اللهی، چها رراه ورشو، تالار فردوسی

شب قلم ایران , با حضور اساتید و فرهنگیان قلم دوست و دست به قلم در تالار خانه اندیشمندان علوم انسانی- گرامی داشت روز جهانی خودنویس - با حضور:

دکتر ژاله آموزگار

دکتر مهدخت معین

سید عبدالله انوار

منوچهر انور

دکتر ناصر تکمیل همایون

هارون یشایایی

دکتر فربد فدایی

دکتر سیمون ایوازیان

علی رضا قلی

احمد محیط طباطبایی

محمود آموزگار

علی دهباشی

با حضور پدر قلم ایران : استاد اصغر لطیفی

و بازرگانی گلستانی: خالق قلم های فرهنگی و تاریخی ایران

در این شب صمیمی که جمعی از نویسندگان و ادبا و اهالی قلم دور هم گرد آمده بودند از پدر قلم ایران استاد اصغر لطیفی تجلیل به عمل آمد . 

همچنین کمال گلستانی به معرفی قلم های فرهتگی و تاریخی ایرانی ساخته شده توسط بازرگانی گلستانی پرداخت .

تهران- ایرنا- استاد ایران‌شناسی در شب قلم، با بیان این‌که عشق با قلم نوشته نمی‌شود، گفت: ما ایرانیان همه‌چیز را به قلم می‌نویسیم، جز عشق، چرا که آن را نمی‌توان نوشت.

ناصر تکمیل همایون شب ۵۳۷ از شب‌های بخارا  که به قلم اختصاص داشت، گفت: ما با قلم همه‌چیز را می‌نویسیم جز عشق، عشق را نمی‌توان نوشت. قلم به دلیل آنچه می‌نویسد، بسیار عزیز است و اگر میلیون‌ها تومان ارزش مادی داشته باشد اما دروغ بنویسد، پشیزی نمی‌ارزد.

تکمیل همایون خاطره‌ای از گرد هم‌آیی جبهه ملی را بازگو و اظهار کرد: در یکی از جلسات که در باغ گلزار کاروانسرای سنگی برگزار می‌شد، دو کامیون از چماق داران و کماندوهای ارتش شاهی به این مجلس ریختند و مردم را از کوچک و بزرگ و پیر و جوان با چوب زدند، حتی پسر من که بچه کوچکی بود اما قلم نظام حاکم فردای آن روز، نوشت عده‌ای از اشرار در باغ گلزار جمع شدند و به دیانت مردم بی‌احترامی کردند، مردم نیز به این جلسه حمله کردند، شکسته باد این دست و این قلم.

قلمی که از خدمت محرومان سر بکشد، دیناری ارزش ندارد، قلم در تاریخ فرهنگی و همه تاریخ ما مهم است، من تقریباً همه کتابخانه‌های مهم دنیا را دیده‌ام، خط فارسی و شعر فارسی و خطوط در هم تنیده آن، زینت‌بخش آن‌هاست.

تکمیل همایون در آخر گفت: این‌همه از قلم گفتم اما من خودم با مداد می‌نویسم وآن را بهتر می‌دانم، چرا که راحت‌تر می‌توانم، کلمات را جایگزین کنم و متن بهتری بنویسم.

عبدالله انوار، استاد نسخه پژوه با بیان این جمله از ابن خلدون که فرهنگ اسلامی هر چه دارد از فرهنگ ایرانی است، گفت: اگر مفسرین ایرانی نبودند، قرآن هم در دسترس مردم نبود و وحی از دسترس همه دور می‌شد.

انوار در ادامه به تشریح روش‌های ساخت و استفاده از قلم نی پرداخت و افزود: آنچه ما در فارسی به آن قلم می‌گوییم همین قلم‌های نی است که با جوهر استفاده می‌شود.

مهدخت معین، با تشریح قلمی که استاد محمد معین از آن استفاده می‌کرد، گفت: ایشان از قلمی استفاده می‌کرد که به آن قلم فرانسه می‌گفتند و نوکی مثل خودنویس داشت اما مثل قلم نی باید بعد از نوشتن هر چند کلمه آن را در جوهر فرو برد.

وی ادامه داد: پدرم از جوهر سبز استفاده می‌کرد و خط ریز و زیبایی داشت، تحصیل‌کرده‌های آن دوران همه خوشنویسی بلد بودند، مادرم، خاله‌ها و مادربزرگم هم خوشنویسی بلد بودند.

این ادیب، به تنها اثر خوشنویسی شده باقی‌مانده از محمد معین اشاره کرد و افزود: ایشان غزل نخست دیوان حافظ را در ۱۸ یا ۲۰ سالگی به خط خوش نوشته‌ اما تنها همین یک نمونه تذهیب را از ایشان داریم، چون به دلیل مشغله زیادی که داشتند، دیگر فرصتی پیدا نکرد. این غزل را هم برای کتابی در تفسیر غزل حافظ نوشته بود که  هنوز منتشر نشده است.

مهدخت معین، در ادامه یکی از ابیات حافظ در توصیف کلک (قلم) را تحلیل کرد و در پایان گفت: در بلوار و میدان استاد معین هم به یاد ایشان طرحی به شکل قلم گذاشته‌اند، البته نمی‌دانم پس از گشایش زیرگذر، این نماد باقی می‌ماند یا خیر!

ایران خط را دیر پذیرفت

ژاله آموزگار، مدرس فرهنگ و زبان‌های باستانی، قلمی که مرحوم دکتر احمد تفضلی، متون پهلوی کتاب‌های مشترکشان را با آن نوشته بود را به علی دهباشی، سردبیر و مدیرمسئول مجله بخارا هدیه کرد و گفت: ما در ایران دیر خط را پذیرفتیم چون ادبیات شفاهی داشتیم، اقوامی که کوچ می‌کنند، کمتر می‌نویسند، چرا که کتاب‌خانه‌شان، حافظه‌شان است.

وی ادامه داد: ادبیات قدیم چون وداها، آثار هومر چون ایلیاد و اودیسه و اوستا همه شفاهی بودند و بعدها مکتوب شدند. اولین قلم‌های ایرانی، قلمی بوده که کتیبه‌های میخی با آن نوشته شده و شاهان و تاجران همیشه، کاتبی همراه خود داشته‌اند تا روی لوح‌های گلی آماده، مطالب را بنویسند.

علی رضاقلی، جامعه‌شناس و پژوهشگر تاریخ و ادبیات، با اشاره به حاکمان کوچ روی ایران گفت: هزاران سال ایلات بر ایران حکومت کردند، ۴۰۰ سال هم عشایر بر این کشور حاکم بودند، نباید توقع ذهنی پرسشگر و پرسوال از مردمی که جز به حافظه‌شان تکیه نمی‌کنند، داشته باشیم. ریچارد فرای معتقد بود تاریخ‌نگاران ایرانی، وقایع‌نگاران خوبی هستند اما تحلیلگران خوبی نیستند.

من قلم‌هایی را می‌ستایم که درباره ایران می‌نویسند و ملی‌گرایی را تقدیس می‌کنند. قلم‌هایی که ایران و دوستداران ایران را ارزشمند می‌دانند، من شاهنامه فردوسی را می‌ستایم.

این پژوهشگر ادامه داد: فردوسی نخستین کسی بود که بار یافتن مشکلات تاریخی را به دوش کشید و من از او و قلمش پیروی می‌کنم، این شاهنامه است که به شما می گوید چگونه یک تمدن فرو می ریزد و و یک تمدن پابرجا می‌شود. امید دارم خداوند فرصتی به ما بدهد که به مسئولیت قلم، مشکلات ایران را حل کنیم.

نوشتن به اندیشه سامان می‌دهد

فربد فدایی، روان‌پزشک، درباره نوشتن از دیدگاه روان‌پزشکی چنین گفت: اگر ورتر (شخصیت رمان گوته شاعر و نویسنده آلمانی) مغز خود را با گلوله نمی‌شکافت، ممکن بود خود گوته این کار را با خودش بکند. هنرمند با نوشتن از رنج رها می شود و از درد خود می‌کاهد. نوشتن به رفع مشکلات روانی کمک می‌کند، یکی از روش‌های مهم بهبود مشکلات روانی نوشتن است.

وی ادامه داد: آفرینندگی به عنوان محمل رنج، کمک می‌کند هنرمند با دوری از منبع ناامیدی، امید بیافریند و از خود محافظت کند. افراد صحبت می‌کنند که نظم و انسجام فکری بیابند اما نوشتن راه بهتری است که به هیجانات بی‌شکل، سامان می‌دهد.

فدایی، نوشتن را رابط بین عقل و اندیشه و دست را به عنوان آفریننده دانست و افزود:

دست، اندیشه را از مغز می‌گیرد و بازگو می‌کند، با نوشتن شما از عواطف منفی رها می شوید و به آسودگی می‌رسید. نباید فکر کنیم تایپ کردن می‌تواند جای دست‌نوشته را بگیرد، همانطور که برخی فکر می‌کردند، پس از ظهور عکاسی به نقاشی نیازی نخواهد بود اما اهمیت نقاشی بسیار هم بیشتر شد.

هنوز قلمی برای فارسی نوشتن ساخته نشده

احمد محیط طباطبایی، به قدیمی‌ترین قلم‌های ایرانی اشاره کرد و گفت: قدیمی ترین قلمی که ما می‌شناسیم، از یک کاتب در شهر سوخته پیدا شده و حدود ۵ هزار سال قدمت دارد.

وی ادامه داد: یکی از بزرگ‌ترین مشکلاتی که ما هنوز به قلم و خودنویس عادت نکرده‌ایم، این است که خودنویس برای خط لاتین و چپ‌نویس طراحی‌شده و روان‌نویس برای خط ژاپنی، قلم مطابق نوشتن ما هنوز به وجود نیامده است. به همین دلیل بسیاری از بزرگان نوشتن با مداد را ترجیح می‌دهند.

وی از بنیان‌گذار، کارخانه بیک در ایران یاد کرد و گفت: علی اکبر رفوگران، انقلابی در تولید قلم ایجاد کرد و قهرمان قلم‌به‌دستان طبقه متوسط بود.

در بخش‌هایی از این نشست، سیمون آیوازیان، هارون یاشایی، محمود آموزگار و منوچهر انور، به بازگویی خاطره‎هایی از نخستین قلم‌هایی که داشتند پرداختند و نماینده بازرگانی گلستانی نیز به تشریح تولید قلم‌های فرهنگی این شرکت، پرداخت و یکی از قلم‌های کلکسیونی منشور کوروش نیز که تولید محدود شده به ژاله آموزگار هدیه شد.